“De politiek moet meer inzien wat plattelandsbewoners allemaal vrijwillig oppakken, als voorzieningen wegvallen.”
Het thema van de Werkplaats Netwerk Platteland ‘Leefbaarheid en sociaaleconomische ontwikkelingen op het platteland’ is Ben van Essen op het lijf geschreven. Hij is betrokken bij verschillende initiatieven om het platteland leefbaar te houden, van Limburg tot Europa. Ben vertelt welke mooie initiatieven plattelandsbewoners al ontplooid hebben. Maar hij plaatst ook een kritische noot bij de geringe politieke aandacht die deze initiatieven krijgen.
Hoe kan het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) bijdragen aan een leefbaarder platteland, waar het sociaal en economisch goed gaat? Over dat vraagstuk buigt de Werkplaats Netwerk Platteland zich op 30 november.
Ben van Essen kan daarover meepraten. Aan de ene kant is hij lokaal actief, bijvoorbeeld als voorzitter van ’t Laefhoês, een gezondheidscentrum voor en door bewoners in het Limburgse America. Aan de andere kant is hij betrokken bij het Europese plattelandsbeleid, als bestuurslid van de European Rural Community Alliance. Dat doet hij namens de Landelijke Vereniging Kleine Kernen (LVKK), een van de organisatoren van de Werkplaats. Ben: “Platteland is meer dan alleen boeren. Ik hoop dat dat tijdens de Werkplaats naar voren komt.”
Gebundelde krachten op het platteland
“’t Laefhoês is een goed voorbeeld hoe bewoners op het platteland zelf belangrijke voorzieningen in de benen houden, om te zorgen dat hun dorp leefbaar blijft”, zegt van Essen. “Onze dorpsdokter was van plan, om na bijna 35 jaar, een punt achter zijn werk te zetten. Hij voorzag dat daarmee de huisarts uit America zou verdwijnen. Hij vroeg de gemeenschap om hem te helpen bij de oprichting van een gezondheidscentrum. En dat is gelukt; met de hulp van tientallen bewoners uit het dorp en financiële steun van nog veel meer.” Het is nu niet alleen een gezondheidscentrum. Het is ook een ontmoetingsplek, met onder meer een ruilbibliotheek en een dorpskeuken.
Win-winsituaties creëren
Zo zijn er veel dorpen waar de bewoners de handen uit de mouwen steken. In het Brabantse Esbeek kocht de dorpscoöperatie bijvoorbeeld het dorpscafé toen de uitbater ermee stopte. Het werd niet alleen een bloeiend gemeenschapshuis, maar - met een dak vol zonnepanelen - ook een energiebron voor de dorpelingen.
In Kloosterburen namen de Groningse dorpsbewoners het bejaardenhuis over. Niet alleen senioren, maar ook bewoners met een verstandelijke beperking vinden daar nu een woonplek in de buurt van hun familie. ‘Goed-voor-elkaar-dorpen’ noemt de LVKK dat.
Dorpsinitiatieven verdienen meer zichtbaarheid
Van Essen: “Het zou mooi zijn als de Nederlandse politiek meer inziet wat bewoners op het platteland allemaal vrijwillig oppakken als voorzieningen wegvallen. En dat loopt uiteen van zorg tot vervoer op maat. Ik hoop dat de Werkplaats bijdraagt aan dat stuk zichtbaarheid.”
Plattelandsontwikkeling gaat niet alleen over boeren
Ben: “Het GLB is voor het grootste deel gericht op de agrarische bedrijfsvoering. Alleen het LEADER-programma houdt zich, binnen het GLB, bezig met de ontwikkeling van de sociale cohesie op het platteland. En dat geldt niet alleen voor boeren, maar ook voor de andere plattelandsbewoners. LEADER werkt al dertig jaar. Maar het budget hiervoor zou wel wat ruimer mogen zijn. Er gaat een aanzienlijk deel van het GLB-budget naar de zakelijke kant van agrarische bedrijven. Tegelijkertijd zijn boerengezinnen óók gebaat bij een school en bij thuiszorg”.
Investeren in landelijk gebied
“In Europa is er een integrale plattelandsaanpak op basis van de Longterm Vision for the Rural Areas (2021), die samen komt in het Rural Pact. Tachtig procent van het Europese grondgebied is platteland - en dat is iets anders dan agrarisch gebied - en dat platteland loopt op veel plaatsen leeg. Doel van het Rural Pact is de landelijke gebieden sterk, welvarend, verbonden en veerkrachtig te maken”, vertelt Van Essen.
Het platteland meer koesteren
“In Nederland is het Europese plattelandsbeleid onbekend en ontbreekt een integraal plattelandsbeleid. De laatste nota hierover dateert van 2004! Hier loopt het platteland niet leeg. Maar hier vreten ruimtevragers, als datacentra en woningbouw, het landelijk gebied op. En daardoor staat de leefbaarheid ook op het spel. Ook in Nederland is het nodig het platteland als geheel te koesteren en erin te investeren. Er ligt een vernietigend rapport van drie adviesraden, dat laat zien hoe de landelijke gebieden systematisch achtergesteld zijn en welke achterstanden hierdoor zijn ontstaan. Dat lossen bewonersinitiatieven alleen niet op.”
Aandacht vestigen en vasthouden
Juist om dit meer voor het voetlicht te brengen is het mooi dat Netwerk Platteland en de LVKK weer meer samen optrekken, zoals nu in de Werkplaats. Ook om te kijken welke ruimte het GLB nog meer biedt dan LEADER-regio’s. Ben van Essen: “De stille kracht van het platteland is dat er talloze bewonersinitiatieven zijn, op het gebied van energie, wonen, zorg, sociale voorzieningen, vervoer, maar ook biodiversiteit en klimaataanpassingen. Zoek in je dorp de samenwerking met die initiatieven op.”
